Legenda Świętej Barbary

Nie znamy ani dokładnej daty i miejsca śmierci św. Barbary, ani innych faktów z jej życia. Według tradycji przyszła na świat w Nikomedii (dzisiejsza Turcja) w bogatej rodzinie pogańskiej. Była jedynaczką, długo oczekiwaną przez rodziców, nadano jej imię Barbara. Odznaczała się niezwykłą urodą i wielkimi zdolnościami. Jej ojciec Dioskur, gorliwy poganin, pragnął córkę chronić przed wpływami zepsutej młodzieży, a także ustrzec przed chrześcijaństwem. Z tego też powodu wybudował warowną wieżę z dwoma oknami, w której umieścił Barbarę.

Przychodzili do niej różni nauczyciele, przekazując swoją wiedzę. Wśród nich był chrześcijanin, który zapoznał swoją uczennicę z chrześcijaństwem. Barbara uwierzyła Chrystusowi, przyjęła w tajemnicy przed rodzicami z rąk swego nauczyciela chrzest. Postanowiła żyć w dozgonnej czystości dla Jezusa Chrystusa. Dla uczczenia świętej Trójcy poleciła wybić w wieży trzecie okno.Po pewnym czasie dowiedział się że przyjęła wiarę chrześcijańską Dioskur i zakazał córce praktyk religijnych, a kiedy nie posłuchała, poddano ją fizycznym torturom.

Prześladowana, starała się uchronić przed ojcem, uciekając przez las i kryjąc się w grocie. Kryjówka okazała się nietrwała, zdradził ją pasterz pasący opodal owce.

Barbara nieugięcie trwała w wierze chrześcijańskiej. Wreszcie ojciec przekazał Barbarę władzom rzymskim jako chrześcijankę. Czasy te zaznaczyły się w historii krwawymi prześladowaniami chrześcijan za panowania cesarza Maksymiana Galeriusza . Ponieważ Barbara nie chciała wyrzec się wiary w Chrystusa, torturowano ją i w końcu wydano wyrok śmierci. Poniosła śmierć męczeńską z rąk swojego ojca w roku 306 przez ścięcie głowy. Natychmiast potem ojca uderzył grom i zginął on na miejscu. Także pasterza dotknęła kara, gdyż jego owce zamieniły się w szarańczę.

Uważa się ją za jedną, ze świętych wspomożycielek, pomocnych przy konaniu i prowadzących do Boga. Kult św. Barbary, dziewicy i męczennicy, rozwijał się od VI w. najpierw na Wschodzie, później na Zachodzie Kościoła. Św. Barbara jest patronką architektów, artylerzystów, cieśli, dzwonników, flisaków, górników, kapeluszników, kowali, ludwisarzy, marynarzy, murarzy, pompiarzy, rakietników (rakiety sygnalizacyjne), strażników, szczotkarzy, tkaczy, węglarzy, wytwórców sztucznych ogni, załóg fortecznych, więźniów.Dziś w dniu św. Barbary - 4 grudnia - górnicy zakładają galowe mundury.

Do spopularyzowania legendy świętej na zachodzie przyczyniło się przede wszystkim Menelogium Symeona Metafrasty, Złota Legenda Jakuba de Voraigine, a później kompilacja Jana de Wackerzeele, wydrukowana w Kolonii w 1495 roku i przetłumaczona na wiele języków. W kaplicy pod wezwaniem św. Barbary na Barbarce znajdowały się dwie duże figurki patronki kaplicy. Obie powstały w okresie gotyku z tym, że jedna reprezentowała tzw. styl miękki, druga późnogotycki "późny barok". Oba obiekty wyrosły z atmosfery szczególnego kultu św. Barbary, który na terenie Państwa Krzyżackiego i później Prus królewskich był specjalnie rozwinięty w związku ze znajdująca się tu relikwią - głową św. Barbary.

Relikwie głowy św. Barbary zostały przywiezione z Rzymu przez pielgrzymów pomorskich i od czasów Świętopełka przechowywane na zamku książąt pomorskich w Sartowicach koło Świecia. 4 grudnia 1242 roku przeniesiono relikwie do Starogrodu pod Chełmnem. Tam głowa św. Barabary przetrwała do wojny trzynastoletniej. W 1454 roku na krótko znalazła się na zamku w Malborku, bo już w 1457 roku król Kazimierz Jagiellończyk podarował ją gdańszczanom. Jej relikwie, przechowywane w pięknej srebnej puszce, umieszczono w jednej z kaplic koscioła NMP. Niestety, w 1577 roku protestanci wpadli do kaplicy niszcząc wszystko, natomiast srebna puszkę, nie wyjmując relikwi stopili.

Wśród miejsc kultowych św. Barbary ważną rolę odegrała również Barbarka /daw. Bormol lub Borowiec/. Ze względu na szerzący się kult św. Barbary powstał tu kościółek w 1299 r., chociaż prawdopodobnie pierwsza budowla sakralna powstała już na początku XIII wieku. Wówczas według podań, obok dzisiejszej kaplicy, gdzie wypływa źródełko, św. Barbara ukazała się pustelnikowi.Wodzie z tego źródełka przypisywano cudowną moc: polecano ją przede wszystkim na choroby oczu i kołtun (po zanurzeniu w wodzie podobno odpadał).

Najstarsze wyobrażenia pochodzą z VIII w i ukazują św. Barbarę odzianą w tunikę i płaszcz z krzyżem męczeństwa. Od XIV w. przydano jej następujące atrybuty: wieża z trzema oknami (symbol jej czci Trójcy św.), kielich z hostią lub bez, monstracją (jako symbole jej pomocy przy śmierci), miecz lub młot (narzędzia miękki), pawie lub strusie jaja wręczane jej przez dzieciątko (jako symbol jej dziewiczości).